Analiza i synteza – ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalania tych elementów w całość. Czynności te dotyczą też procesów poznawczych, analizy i syntezy doznań zmysłowych: wzrokowych, słuchowych, czucia, dotyku
i ruchu (kinestezji).
Analizatory – są neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania bodźców
w spostrzeżenia. Każdy analizator zbudowany jest z :
receptora odbierającego bodźce (np. czopki i pręciki w siatkówce oka)
i przetwarzającego je na impulsy bioelektryczne ;drogi dośrodkowej, czyli włókien nerwowych, które te impulsy przewodzą do kory mózgowej;ośrodka w korze mózgowej, który stanowi reprezentację analizatora. Dotarcie do tych ośrodków powoduje powstanie wrażeń i spostrzeżeń, a więc umożliwia percepcję otaczającego nas świata.
W czytaniu i pisaniu udział biorą trzy analizatory: wzrokowy (odbiór bodźców wzrokowych, jakimi są np. teksty, wyrazy i tworzące je litery), słuchowy (odbiór dźwięków mowy) i skórno – kinestetyczny ( doznania dotykowo – kinestetyczne
z poruszających się narządów mowy podczas mówienia oraz od poruszającej się ręki trzymającej pióro podczas pisania).
Każdy z analizatorów musi dobrze funkcjonować samodzielnie, jak również dobrze współpracować
z innymi.
Analizator wzrokowy – zbudowany jest z receptorów (czopków i pręcików w siatkówce), drogi dośrodkowej – wzrokowej, czyli włókien nerwowych, które przenoszą informacje do ośrodka wzrokowego w korze mózgowej, odpowiedzialnego za percepcję informacji wizualnej. Jest to podstawowy proces niezbędny w nauce czytania i pisania. Podczas czytania sprowadza się on do spostrzegania tekstu, wyodrębniania z niego wyrazów, a w nich kolejnych liter, tworzących sekwencje znaków w graficznej strukturze wyrazu, odróżniania podobnych liter, zapamiętywania ich, rozpoznawania.
Podczas pisania zachodzi przypominanie sobie kształtu liter, sposobu łączenia ich w strukturę, jaką jest sylaba, a następnie łączenia sylab w wyrazy, wyrazów w zdania i konstruowanie tekstu rozplanowanego na kartce zeszytu.
Analizator słuchowy – zbudowany jest z receptora (komórki włoskowate
w narządzie Cortiego w uchu, które zamieniają bodźce słuchowe – drgania cząsteczek powietrza – na impulsy nerwowe ), drogi dośrodkowej – słuchowej i ośrodka słuchowego w korze mózgowej. Analizator ten służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania, zapamiętywania. Uczestniczy w porozumiewaniu się za pomocą mowy. Wraz z innymi analizatorami stanowi neurofizjologiczną podstawę procesów czytania i pisania. Odgrywa w uczeniu się tych czynności zasadniczą rolę ze względu na zaangażowanie w nich :
słuchu fonemowego, czyli zdolności różnicowania głosek, dzięki dokonywaniu analizy dźwięków mowy i odróżniania ich ( np. głosek z – s, które brzmią podobnie, ponieważ różnią się tylko jedną cechą dystynktywną: dźwięcznością )umiejętności fonologicznych w zakresie operowania cząstkami fonologicznymi, takimi jak głoski, sylaby, logotomy ( cząstki słów nie będące głoskami ani sylabami ).
Prawidłowe różnicowanie i rozpoznawanie dźwięków mowy ( słuch fonemowy) oraz dobrze wykształcone umiejętności fonologiczne są podstawą bezbłędnego zapisywania i czytania nowych wyrazów, a następnie łączenia ich w zdania i tekst.
Analiza głoskowa – umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy składowe – głoski, które odpowiadają fonemom ( najmniejszym cząstkom języka ).
Analiza sylabowa – umiejętność rozkładania słów na sylaby.
Błędy specyficzne – błędy typowe, charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej, symptomatyczne dla różnych przyczyn ich powstania, zależnie od tego, jaka funkcja rozwija się nieprawidłowo.
Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji wzrokowych (percepcji i pamięci wzrokowej):
mylenie liter o podobnym kształcie, np. a – o, t – ł, m – nmylne odtwarzanie położenia liter, np. b –p, d – g, u – n, pomijanie drobnych elementów graficznych liter, np. znaków diakrytycznych, błędy typowo ortograficzne ó – u, ż – rz, ch –h mylenie liter rzadziej używanych, H – f – F, Ł – F itp.
Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji słuchowo – językowych:
opuszczanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów dodawanie liter, podwajanie liter, przestawianie kolejności liter, łączenie i rozdzielanie wyrazów, mylenie spółgłosek w szeregach dźwięczne – bezdźwięczne: b –p, d – t, w – f, g – k,
dz - c, sz – s, mylenie samogłosek i – y, zniekształcanie pisowni całego wyrazu ( wyrazy bezsensowne )mylenie wyrazów podobnie brzmiących, błędy w zmiękczeniach, trudności z różnicowaniem i – j, trudności z różnicowaniem samogłosek nosowych i cząstek -om, -on, -em, -en.
Deficyty rozwojowe – inaczej dysfunkcje parcjalne lub fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego – opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji.
parcjalne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują większy obszar czynności. Przykładem jest opóźnienie rozwoju motoryki (dużej, jak i małej) lub zaburzenia rozwoju mowy (mówienia , rozumienia). fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują mniejszy obszar czynności, np: motoryki rąk lub tylko rozwoju mowy czynnej.
Dostosowanie wymagań – w przeciwieństwie do obniżenia wymagań to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. W praktyce sprowadza się to do obniżenia wymagań w pewnych zakresach, np: ortografii.
Dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci.
Jest to syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja) i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy niski poziom graficzny pisma (dysgrafia). Mogą się one zmniejszać w wyniku intensywnych ćwiczeń zaburzonych funkcji
Dysleksja - specyficzne trudności tylko w czytaniu.
Dysleksja „skompensowana” - takie określenie można stosować w odniesieniu do uczniów starszych, u których wcześniej stwierdzono dysleksję, lecz obecnie na skutek wieloletnich ćwiczeń, kompensującego wpływu wysokiej inteligencji, wieku, nie popełnia on już wielu błędów
i są to błędy wyłącznie ortograficzne.
Dysortografia – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Dysortografię rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym ,w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania pedagogicznego,
a spowodowane są zaburzeniami procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania. Dysortografia należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksja rozwojowa”.
Dysgrafia - to trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się
w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter.
Funkcje poznawcze - zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje
z otoczenia oraz stosunki miedzy nimi.
Głęboka dysleksja rozwojowa - poważne zaburzenia o specyficznym charakterze
w uczeniu się czytania. Najczęściej też występują nasilone trudności w budowaniu wypowiedzi
na piśmie, błędy stylistyczne i interpunkcyjne.
Inteligencja ogólna - werbalna i niewerbalna - trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania Skalą Inteligencji D.Wechslera. Wyniki są sformułowane w postaci ilorazów inteligencji.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa – współdziałanie zharmonizowanie funkcji wzrokowych
i ruchowych-manipulacyjnych, współpraca oka i ręki. U podstaw leży współpraca analizatora wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego.
Lateralizacja jednorodna - to dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała
(u większości ludzi prawej ręki, oka i nogi). Za nieprawidłowy model przyjmuje się nieustaloną lateralizację, jeśli występuje ona po 6-7 roku życia.
Lateralizacja skrzyżowana - ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie ciała, co wskazuje na brak całkowitej dominacji jednej z półkul mózgowych
Pamięć mimowolna - (mechaniczna), zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony.
Pamięć wzrokowa - zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy. Taki sposób nauki nazywamy stylem uczenia się preferującym zaangażowanie głównie funkcji wzrokowych.
Pamięć słuchowa - zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej i dzięki temu przyswajania wiedzy.
Pamięć słuchowa bezpośrednia (pamięć świeża) – pozwala zapamiętywać i natychmiast odtworzyć usłyszany materiał. Pamięć słuchową bezpośrednią wykorzystujemy pisząc dyktanda czy powtarzając za kimś np. numer telefonu. Zdolność zapamiętywania jest ograniczona do kilkudziesięciu sekund, potem materiał utrwala się w pamięci długoterminowej lub ulega zapomnieniu.
Pamięć sekwencyjna - zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania sekwencji cyfr, nazw (np. pór roku, posiłków, dni tygodnia, miesięcy), zapisu reakcji chemicznych, przekształceń matematycznych, przyswajania układów gimnastycznych i tanecznych.
Ryzyko dysleksji - obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka, które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej.
Zmęczenie ręki piszącej - spowodowane jest zbyt silną koncentracją na technice pisania, nadmiernym wysiłkiem wynikającym z napięcia mięśniowego, którego dziecko nie potrafi kontrolować. Te objawy dysgrafii występują wskutek słabej sprawności motorycznej ręki, zaburzeń koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dodatkowym czynnikiem sprawczym jest utrwalenie się wadliwych nawyków, np. nieprawidłowym sposobem trzymania narzędzia graficznego.
Materiał opracowała
Krystyna Gloc PPP Nr 1 Gdańsk
w oparciu o poradnik M.Bogdanowicz,A. Adryjanek
„Uczeń z dysleksją w szkole”, Operon, Gdynia 2004
